بررسى پترولوژيكى و ژثوشيمى سنگهاى آتشفشانى پالئوزوئيک زيربن شمال شرق ايران (شاهرود، رباط قره بيل و جنوب بجنورد)

سنگهاي آتشفشانى پالئوزوئيک زيرين در چندين محل در شمال شرق ايران رخنمون دارندكه در اين بررسى به سه مقطع شاخص يعنى شاهرود، رباط قره بيل جنوب بجنورد توجه شده است. اين مقاطع ازنظر ساختمان و چينه شناسى د ر پالئوزوئيک زيرين سرگذشت مشابهى داشته ولى در مزوزوئيک و سنوزوئيک هر يک داراى تحولات جداگانه اى بوده اند ولى در حال حاضر از نظر ساختمان همگی شبيه همديگر هستند.
سنگهاى آتشفشانى مقاطع مورد مطالعه با سنگهاى رسوبى شيلى- ماسه سنگی همراه هستندكه تركيب سنگهاى رسوبى و بررسى ماسه سنگهاى آن نشانگر آن است كه اين سنگها ازيک محيط حاشيه قاره منشا گر فته اند.
سنگهاى آتشفشانى مقاطع مورد مطالعه در سه مرحله اصلى تشکيل شده اندکه اغلب اين سنگها در فرآيندهاى ثانويه موثر برآنها به اسپيليت تبديل شده اند.مرحله اول آتشفشانى را ازكامبرين پايانى- اردوويسين زيرين اتفاق افتاده است، بيشتر به صورت فورانها و انفجارهاى هوايى و يا در نزديکی آب بوده و از خاكسترهاى آتشفشانى، لاپيلى توفها و آگلومراها تشکيل شده است. در اين مرحله گاهى آگلومراهـا به صورت هيدروولكانيكى نيز ديده می شوند.
مرحله دوم همانند مرحله اول علاوه بر سنگهای آذر آوارى دارای بازالت نيز مى باشد. زمان تشكيل اين سنگها اردوويسين ميانى بوده است و شامل بازالتهای حاوى اوليوين، كلينوپيروكسن (اوژيت تيتاندار) و پلاژيوكلاز است كه ماهيت آلکالن را در بررسى عناصر اصلى وكمياب از خود نشان مى دهد. مرحله اول، هم از نظر ماهيت و شرايط تشکيل مشابه همديگربوده و درمحيطهاى خشكى تاكم عمق بهمراه ماسه سنگ تشكيل شده اند.
مرحله سوم آتشفشانى كه در اردوويسين بالايى- سيلورين اتفاق افتاده است شامل بازالتهايى است كه به صورت گدازه هاى روان بوده و اغلب ساخت بالشى از خود نشان میدهند. محيط تشکيل اين سنگها نسبت به دومرحله قبلى عميق بوده و بهمراه شيل وماسه سنگ هستند. علاوه بر اين سنگهاى بازالتى از نظركانى شناسى دارای كلينوييروکسن(اوژيت ساب كلسيک)، پلاژيوكلاز، و به مقداركمتر اوليوين مى باشند. بررسى عناصر اصلى وكمياب نشانگر آن است كه اين سنگها ازجنس اوليوين توله ايت بوده و با دومرحله اول تفاوت بارزى دارد.
بررسى ژئوشيمى عناصراصلى وكمياب در ارتباط با محيط تشکيل اين سنگهانشان مى دهد كه در محيط قاره اى و احتمالا در ارتباط با ريفت حاشيه اى به وجود آمده اند و در مراحل اوليه داراى ماهيت آلكالن و سپس حد واسط هستند.
از نظر منابع اقتصادى در بررسيهای اين رساله به سنگهای قيمتى توجه شده است ونمونه هاى زيادى از سنگها وكانيهاى قيمتى و نيمه قيمتى در آنها شناسايى شده اند.
بعضى از اين سنگها عبارتند از: كلسيت، حديد، عقيق، اپيدويت و کلريت.