بررسي كاني شناسي - سنگ شناسي اسكارن كوه آهن، منطقه دهشير،استان يزد

گستره مورد مطالعه در فاصله 20 كيلومتري شمال دهستان و 65 كيلومتري جنوب غربي شهرستان يزد و از ديدگاه زمين شناختي و ساختاري ايران، بخشي از كمربند آتشفشاني سنوزوئيك ايران مركزي محسوب مي گردد. سنگهاي تشكيل دهنده منطقه بر اساس زمان به 4 مجموعه سنگي تقسيم مي گردند كه عبارتند از: 1- تشكيلات رسوبي منطقه: عمده ترين واحدي كه از تشكيلات رسوبي كرتاسه زيرين در منطقه رخنمون دارد سازند تفت مي باشد. 2- سنگ هاي آذرين دروني: توده هاي نفوذي با تركيب مونزو گابرويي تا گرانوديوريتي در سنگ آهك هاي سازند تفت نفوذ نموده اند. 3- سنگ هاي دگرگوني: با نفوذ توده آذرين در آهك هاي كرتاسه، بصورت پراكنده پيرامون توده نفوذي، مرمر و اسكارن تشكيل شده است. 4- سنگ هاي آذرين بيروني: توده اي آتشفشاني با سن پليو- كواترنر و با تركيب داسيت تا آندزيت در غرب توده نفوذي قرار دارد. توده نفوذي منطقه دامنه اي از سنگ هاي بازيك تا اسيد را شامل مي شود. تيپ هاي بازيك در حد گابرو و مونزو گابرو بوده و تيپ هاي اسيد در حد گرانوديوريت مي باشد كه بيشترين حجم توده را تشكيل مي دهد. توده نفوذي طي سه مرحله جايگيري اوليه، متاسوماتيسم و هيدروترمال شكل گرفته است. در مرحله جايگيري اوليه، كاني هاي اوليه تيپ هاي بازيك نظير پيروكسن و پلاژيوكلاز تشكيل شده است. مرحله متاسوماتيسم با سرد شدن توده نفوذي و شكل گيري جريانهاي همرفتي سيالات در اطراف توده نفوذي شروع شده است. در اين مرحله سيالات آبدار گرانيتي، كانيهاي اوليه تيپ هاي بازيك را تحت تأثير متاسوماتيسم حالت جامد قرار داده است. در مرحله هيدروترمال هجوم سيالات پر فشار باعث ايجاد شكستگي هايي در حاشيه توده نفوذي شده است و سپس اين شكستگي ها توسط كاني هاي تأخيري پر شده اند. مطالعات ژئوشيميايي سنگ هاي آذرين منطقه نشان داد كه اين سنگ ها داراي ماهيت كالكوآلكالن بوده و نيز دو گانگي ماگماتيسم را ثابت نمود. ماگماي مولد توده نفوذي احتمالاً ماگمايي بازيك از گوشته بوده كه در پوسته قاره اي نفوذ نموده است. جايگيري ماگماي بازيك پر حرارت در پوسته، باعث ذوب بخشي پوسته قاره اي و ايجاد ماگماي اسيدي سرشار از سيالات گرديده است. سنگ هاي دگرگوني منطقه شامل 3 گروه اصلي هورنفلس، مرمر و اسكارن مي باشند. مرمر از نوع كلسيتي است. اسكارن ها از دو گونه برون اسكارن و درون اسكارن بوده و بر حسب همايند كانيايي به 4 دسته كلينو پيروكسن- پلاژيوكلاز اسكارن، مليليت اسكارن، كلينوپيروكسن- گارنت اسكارن و گارنت- كوارتز- اپيدوت اسكارن تقسيم مي شوند. كلينو پيروكسن- پلاژيوكلاز اسكارن و مليليت اسكارن از نوع اسكارن منيزين مي باشند. كلينوپيروكسن- گارنت اسكارن هم از نوع اسكارن منيزين و هم از نوع اسكارن كلسيك آپومنيزين است. گارنت- كوارتز- اپيدوت اسكارن از نوع اسكارن كلسيك مي باشد. در هر دسته از اسكارن هاي فوق با توجه به مجموعه كانيايي، پاراژنز ها و توالي پاراژنتيك كاني ها حد اقل دو و يا حتي سه مرحله اسكارن زايي رخ داده است. مرحله نخست يا مرحله پيشرونده در اثر نفوذ توده بازيك پر حرارت صورت گرفته و در اين مرحله كاني هاي بدون آب حرارت بالا تشكيل شده اند. مرحله دوم يا مرحله متاسوماتيسم - قهقرايي تحت تأثير نفوذ ماگماي اسيدي سرشار از سيالات صورت گرفته و در اين مرحله كاني هاي آبدار تشكيل شده است. در مرحله سوم يا مرحله هيدروترمال كاني هاي موجود تحت تأثير دگرساني سطحي و سيالات هيدروترمال قرار گرفته اند. با توجه به مطالب فوق اسكارن هاي تشكيل شده از نوع اسكارن هاي چند زادي (polygenetic) مي باشند. مكانيسم تشكيل اسكارن هاي منطقه نتيجه تأثير فرايند بي متاسوماتيك (Bimetasomatic) مي باشد. كانه هايي چون مگنتيت، پيريت و... در اسكارن هاي منطقه در مقادير كم تشكيل گرديده و فاقد ارزش اقتصادي هستند. پيدايش كانسنگ آهن قله كوه آهن ارتباطي به پديده اسكارن زايي نداشته و احتمالاً در اثر فرايند هيدروترمال تشكيل گرديده است